Cẩn trọng biến chứng suy tuyến thượng thận nguy hiểm do sử dụng thuốc corticoid
Corticoid là nhóm thuốc được sử dụng trong điều trị các bệnh lý liên quan đến viêm dị ứng và miễn dịch. Do sự đa dạng trong tác dụng nên corticoid thường được sử dụng rộng rãi dẫn đến tình trạng lạm dụng cortcoid gây nguy cơ suy tuyến thượng thận, trụy tim mạch và nguy hiểm đến tính mạng.
Thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay phía trên 2 thận. Mỗi tuyến bao gồm 2 phần, phần tủy (bên trong) tiết ra các hormon catecholamin có tác dụng duy trì mức huyết áp và nhịp tim, phần vỏ (bên ngoài) tiết ra các hormon corticosteroid. Những hormon này có vai trò rất quan trọng đối với sự sống.
Vị trí của tuyến thượng thận
Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận sản xuất giảm glucocorticoid hoặc mineralcorticoid hoặc cả hai, dẫn đến rối loạn các quá trình chuyển hóa trong cơ thể, ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe của bệnh nhân, thậm chí gây tử vong.
Một trong những nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận cấp là do dùng thuốc có chứa corticoid chữa bệnh không đúng cách. Khi uống quá nhiều thuốc corticoid sẽ ức chế các hoạt động của tuyến thượng thận và khi ngừng uống thuốc này thì tuyến thượng thận mất khả năng phục hồi về trạng thái hoạt động bình thường. Đặc biệt, nếu người bệnh đồng thời gặp phải stress mạnh về tinh thần hoặc thể chất (chấn thương, phẫu thuật...) thì tình trạng suy tuyến thượng thận có thể trở nên trầm trọng và gây nguy hiểm cho tính mạng.
Trung bình một tháng, Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Bãi cháy tiếp nhận điều trị cho khoảng 20-30 bệnh nhân bị suy tuyến thượng thận do sử dụng Corticoid điều trị một số mặt bệnh như tai mũi họng, xương khớp, dị ứng… kéo dài.
Thạc sĩ - Bác sĩ Đỗ Doãn Trọng – Khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Bãi Cháy thăm khám cho bệnh nhân bị suy tuyến thượng thận
Trường hợp của bệnh nhân Nguyễn T M (77 tuổi, trú tại Cẩm Phả) khám tại Bệnh viện Bãi Cháy do đau lưng nhiều kéo dài lan xuống hai chân, hạn chế vận động, mệt mỏi, ăn uống kém. Trước đó, bệnh nhân đã tự mua thuốc giảm đau có thành phần corticoid sử dụng một thời gian dài. Kết quả xét nghiệm cho thấy tình trạng hạ Natri máu (chỉ số 114 mEq/L so với bình thường là 135 -145 mEq/L), cortisol thấp (63 nmol/l). Các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân bị rối loạn điện giải, hạ Natri máu, suy tuyến thượng thận do sử dụng Corticoid, đau lưng, đau khớp háng. Bệnh nhân được điều trị bằng đặt catheter tĩnh mạch trung tâm bù Natri, sử dụng thuốc hydrocotisol.
Thạc sĩ - Bác sĩ Đỗ Doãn Trọng – Khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Bãi Cháy cho biết: “Trường hợp bệnh nhân này, tự ý sử dụng thuốc coticorid dài ngày không theo hướng dẫn của bác sĩ là một trong những nguyên nhân chính gây suy tuyến thượng thận dẫn đến rối loạn điện giải trong cơ thể.
Sử dụng Corticoid với liều lượng vừa phải trong một thời gian nhất định sẽ không gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới cơ thể. Nhưng dùng Corticoid lâu dài dẫn đến nguy cơ suy tuyến thượng thận do tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngưng hoạt động, không còn duy trì chức năng nội tiết. Bệnh nhân bị tổn thương tuyến thượng thận cấp với các triệu chứng nặng, xuất hiện đột ngột như: đau bụng; nôn và tiêu chảy nhiều gây mất nước nặng; hạ huyết áp, có khi không đo được; lơ mơ, có thể hôn mê.
Khi đang dùng glucocorticoid liều cao, kéo dài và ngừng thuốc hoặc giảm liều đột ngột bệnh nhân sẽ thấy mệt mỏi khó chịu, chán ăn, đau cơ, nhức đầu, bong vảy da…”
Corticoid (hay corticosteroid) là nhóm hoạt chất có tác dụng kháng viêm mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch, thường được sử dụng để điều trị cho nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh về da như kích ứng do côn trùng đốt, eczema, chàm, vẩy nến…, các bệnh như viêm khớp, viêm phổi, các bệnh tự miễn như dị ứng, lupus ban đỏ hệ thống. Do tác dụng phổ biến mà người bệnh có thể dễ dàng mua ngoài hiệu thuốc để sử dụng.
Tuy nhiên, việc tự ý sử dụng các thuốc có corticoid nói riêng không theo hướng dẫn của bác sĩ tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây hại cho sức khỏe và tính mạng người bệnh.Đặc biệt ở người cao tuổi, người thoái hóa xương khớp tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nguy hiểm như suy thượng thận cấp gây trụy mạch, rối loạn điện giải nặng, còn phải kể đến các biến chứng như: viêm loét dạ dày - tá tràng gây chảy máu tiêu hóa, tăng huyết áp, đái tháo đường do thuốc…
Vì vậy, để tránh tình trạng lạm dụng Corticoid và tránh nguy cơ suy tuyến thượng thận, bác sĩ Bệnh viện Bãi Cháy khuyến cáo:
Người bệnh cần hiểu về thành phần, công dụng, hướng dẫn sử dụng để biết thuốc có chứa thành phần corticoid hay không. Có nhiều tên thuốc khác nhau chứa Corticoid như Medron, Menison, Hydrocortison, Kacor, Prednisolone, Prednisone, Methylprednisolone, Betamethasone, Dexamethasone,… Người bệnh có thể dựa vào kí hiệu tên thuốccó đuôi "sone" ("son") hoặc "olone" ("olon") để nhận biết nhóm thuốc có chứa corticoid.
Những người mắc các bệnh lý như dị ứng, xương khớp, tai mũi họng…cần đến khám tại bệnh viện để được bác sĩ tư vấn, hướng dẫn uống thuốc corticoid theo đơn.
Người bệnh suy thượng thận cần đi khám đều đặn để uống thuốc đủ liều hoặc được tư vấn thay đổi tăng hoặc giảm liều uống cho phù hợp.
Ngoài suy tuyến thượng thận cấp thì corticoid có những tác dụng phụ khác khá nguy hiểm (như hội chứng Cushing, loãng xương…), do đó người bệnh mắc bệnh khớp nếu chưa có chỉ định điều trị corticoid thì không nên tự ý mua thuốc về sử dụng. Nếu phải dùng corticoid để điều trị bệnh thì cần tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ trong liệu trình sử dụng thuốc, tránh lạm dụng thuốc.
Mạc Thảo – Đỗ Trọng